زلزله ترکیه گرفتار زیاده خواهی‌های حاکمان آن ، بی‌گمان احداث سد‌های بزرگ تاثیر بسزایی در تکتونیک منطقه دارد. احداث سد از یکسو و آبگیری آن از سوی دیگر موجب افزایش تنش در پوسته زمین شده و موجب به هم ریختگی آرامش نسبی منطقه می‌گردد.

به گزارش ندای البرز: نعیمی دانشجوی دکترای تکتونیک، بهمن ۱۴۰۱: نفوذ آب مخازن در درزه‌های بزرگ و گسل‌ها موجب روغن کاری سطوح انفصال شده و فعالیت گسلها (وقوع زمین لرزه) را تسهیل می‌کند.

سد آتاتورک با فاصله حدود ۱۲۰ کیلومتر فاصله با حجم مخزن ۷/۴۸ میلیارد مترمکعب میتواند نقش تعیین کننده ای در تسهیل جنبش‌های پوسته ایفا کند.

اعلام نظر قطعی در این خصوص نیازمند بررسی‌ها و مطالعات بیشتری می‌باشد.

سد و نیروگاه برقابی آتاترک، بزرگترین سد ترکیه است که در استان آدیامان قرار دارد.

این سد که با هدف آبیاری و تولید برق بر روی رود فرات در چارچوب پروژه توسعه آناتولی جنوب شرقی احداث شده است در ۱۸۰ کیلومتری مصب سد کاراکایا و ۲۴ کیلومتری شهرستان بـزاُوا در استان شانلی اورفا قرار گرفته است.

ارتفاع این سد که دارای ۸ توربین است ۱۶۹ متر است و حجم بدنه آن ۸۴.۵ میلیون متر مکعب می‌باشد.

احداث این سد از ۴ نوامبر ۱۹۸۳ آغاز و در سال ۱۹۹۴ به بهره‌برداری رسیده است. نیروگاه این سد سالیانه ۸.۹ گیگاوات انرژی الکتریکی با قدرت ۲۴۰۰ مگاوات تولید می‌کند.

سد آتاترک از لحاظ حجم کار ساختمانی پنجمین سد بزرگ جهان و از لحاظ تولید برق آبی نیز در دنیا سوم می‌باشد.

سد آتاترک بزرگترین سد اروپا و ترکیه است به طوری که می‌تواند نیاز کلانشهر استانبول به آب را ظرف پنج روز برآورده سازد.

این سد برای ۴۰۰ هزار نفر شغل ایجاد کرده است و با پایان سیستم آبیاری نهایی، ظرفیت اشتغال این سد به ۱ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر خواهد رسید.

حجم مخزن این سد ۴۸٫۷ میلیارد متر مکعب می‌باشد.

به عبارتی در آبگیری کامل، این سد حدود ۵۰ میلیارد تن بار استاتیک به منطقه وارد میکند.

جالب است یادآوری کنم که در صورت تخریب هر یک از سد‌های آتاتورک و یا ایلیسو خسارات جبران ناپذیری به کشور عراق و همچنین استان خوزستان وارد خواهد شد.

موقعیت سد آتاتورک و دریاچه عظیم آن

تبعات خاموشی رودها و تاراج آبخوان‌ها!

۱- نخستین‌ هشدار لرزه‌خیزی برای سد قد فودا – Quedd Fodda – در الجزایر – سال ۱۹۳۲ – ثبت شده است.

۲- تا سی سال پیش، پیوند بین لرزش زمین با هفتاد سد ثابت و گزارش شد – H.K Gupta, 1992, USCOLD

۳- پاتریک مک‌کالی، عضو کمیته سد و توسعه سازمان ملل در کتابش به تاثیر سدسازی در پنج زمین‌لرزه از نه زمین‌لرزه رخ داده در دهه هشتاد در هند اشاره می‌کند.

۴- شدیدترین زلزله‌ای که از یک مخزن ناشی شده –  به بزرگی ۶.۳ ریشتر – در ایالت ماهاراشتارا هند – در ۱۱ دسامبر ۱۹۶۷ – که یک روستا را با خاک یکسان و ۱۸۰ نفر کشته و ۱۵۰۰ نفر مجروح شدند. اما فاجعه زمین‌لغزش ناشی از سد وایونت در منطقه آلپ ایتالیا – چهارمین سد مرتفع جهان – در سال ۱۹۶۳ منجر به مرگ ۲۶۰۰ نفر شد.

۵- حقیقت این است که تعداد فاجعه‌های سدسازی و تاراج سفره‌های آب زیرزمینی و تحریک گسل‌های مناطق تحت اثر در طول یک قرن اخیر بسیار زیاد است.

ماجرای زلزله رودبار در مجاورت سد منجیل، زلزله‌های اخیر حوضه آبخیز دریاچه ارومیه در اثر تاراج آبخوان‌ها، حفر بیش از هشتاد هزار حلقه چاه و ساخت ۹۹ سد مخزنی و زلزله مهیب ترکیه و سوریه در شمار آخرین موارد آن است که شک ندارم اگر امکان دسترسی آزاد پژوهشگران فراهم شود، واقعیت‌های زنهاربخش‌تری آشکار خواهد شد.

۶- تفکرِ مسلح به ثروت، قدرت و تزویر که حیاتش در غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت و کوبیدن بر طبل وابستگی معیشتی بیشتر به منابع آب است، تردیدی نیست که با ابزارهای قدرتمند رسانه‌ای خود می‌کوشد تا هشداردهندگان را مشتی فعال احساساتی محیط‌زیستی خطاب کرده که فهمی از ضروریات توسعه ندارند.

اما واقعیت این است که ما صد و چهل میلیاردمتر مکعب – ده رودخانه به بزرگی آورد متوسط کارون – بیشتر از آنچه وارد آبخوان‌هامان شده در طول چهار دهه گذشته برداشت کرده و زمین زیر پای‌مان را خالی کرده‌ایم. بترسید از خشم طبیعت!

۷- کلام آخر آنکه درست است ما در یک منطقه زلزله‌خیز قرار داریم و عامل اصلی وقوع زلزله نمی‌تواند انسان‌ساز باشد؛ اما یادمان باشد با افزایش فشار به پوسته زمین در اثر سدسازی، تونل‌های انتقال آب، آزمایش‌های اتمی و تاراج منابع آب زیرزمینی و استخراج آب‌های ژرف و فسیلی، بر ابعاد شکنندگی و تحریک گسل‌ها می‌افزاییم.

 کتاب “پیامدهای محیط‌زیستی سدهای بزرگ” اثر پاتریک مک‌گالی با ترجمه فاطمه ظفرنژاد را بخوانید، حتی اگر بیست سال پیش آن را خوانده باشید!  (محمد درویش)