افزایش یارانه‌ها روی میز؟ وزیر اقتصاد، دیروز از برنامه دولت برای اصلاح پرداخت یارانه سخن گفت، چه گزینه‌های احتمالی پیش روی دولت قرار دارد؟

به گزارش ندای البرز به نقل از خراسان: حذف یارانه ارز ۴۲۰۰، اقدام جسورانه ای بود که دولت سیزدهم سال گذشته همه خطرهای آن را به جان خرید و اجرا کرد.  (هرچند دی ماه گذشته و پس از تغییر رئیس کل بانک مرکزی، این بانک میانگین نرخ ۲۸٫۵۰۰ تومان را برای ارز نیمایی اعلام کرد و به این ترتیب عملا سیاستی شبیه ارز ۴۲۰۰ برای بخشی از واردات ادامه یافت) در هر حال دولت در شرایطی بساط ارز ۴۲۰۰ را برچید که پیشتر، مجلس با یک قانون تکلیف حمایت از دهک‌های نیازمند جامعه برای استفاده از یارانه این ارز را مشخص کرده بود.

بر این اساس، نمایندگان به دولت تکلیف کرده بودند که در ازای حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی، باید کالابرگ الکترونیکی در اختیار اقشار هدف قرار دهد تا این اقشار، سبد کالاهای مد نظر را با قیمت‌های شهریور ۱۴۰۰ دریافت کنند.

با این همه، قدرت خرید یارانه‌های نقدی کاهش یافته و از سوی دیگر استقبال چندانی از طرح کالابرگ برای حمایت غذایی از خانوارها دیده نمی شود.

در این شرایط، وزیر اقتصاد خبر از برنامه‌هایی برای اصلاح شیوه پرداخت یارانه داده است. هر چند وی توضیح بیشتری نداده، اما می‌توان گمانه‌هایی را در این باره بیان کرد.

یارانه‌ای که ابتدا نقدی و سپس نقدی-کالابرگی شد

اردیبهشت سال گذشته، از آن جایی که پیاده سازی سازو کار مجلس برای حذف یارانه ارز ۴۲۰۰ و پیاده سازی کالابرگ الکترونیک، با پیچیدگی‌های اجرایی همراه بود، دولت ابتدا به پرداخت نقدی یارانه‌های جایگزین ارز ۴۲۰۰ و نیز تجمیع همه یارانه‌های پیش از آن (یارانه نقدی و معیشتی) در یارانه جدید اقدام کرد.

به طوری که سه دهک پایین جامعه نفری ۴۰۰ هزار تومان و مابقی اقشار که تا دهک‌های نهم نیز می‌رسد، نفری ۳۰۰ هزار تومان از یارانه ارز ۴۲۰۰ بهره مند شدند اما با توجه به تکلیف قانونی، سرانجام، دولت توانست سازو کارهای تخصیص کالابرگ الکترونیک را در اواخر سال گذشته پیاده سازی کند.

بر این اساس، هم اینک یارانه بگیران مخیر هستند که اعتبار یارانه ای خود را یک ماه زودتر از موعد یارانه نقدی برای خرید ۱۰ قلم کالای اساسی به قیمت‌های شهریور ۱۴۰۰ صرف کنند و هر چه را باقی ماند در انتهای موعد (که همان موعد دریافت یارانه نقدی هست) در حساب خود داشته باشند.

سیاه و سفید یارانه نقدی و کالابرگ

اقدامات فوق در شرایطی رخ داد که در آغاز اجرای هم یارانه‌های نقدی و هم کالابرگ، تقریباً مشخص بود که هر یک چه تبعات منفی به همراه خواهند داشت.

در یارانه‌های نقدی، با توجه به امکان هزینه کرد یارانه‌ها در محل‌های غیر هدف گذاری شده (کالاهای اساسی)، یک شوک تورمی به قیمت‌های مصرف کننده وارد شد.

ضمن این که با افزایش یک باره قیمت نهاده‌های تولید، درخواست تسهیلات سرمایه در گردش تولیدکنندگان به یک باره افزایش یافت که این موضوع نیز خود را در رشد نقدینگی و تورم نشان داد. از سوی دیگر، از آن جایی که سقف این یارانه‌ها ثابت باقی می‌ماند، باید انتظار داشت که قدرت خرید مبالغ یادشده سال به سال کاهش یابد.
در صورتی که در مدل کالابرگی، دولت این امکان را دارد که با هدایت اعتبار یارانه‌ها به بخش تولید کالاهای اساسی، از اثرات تورمی حمایت یارانه ای بکاهد. با این حال، یک عیب پنهان یارانه‌های کالایی، قید قیمت‌های شهریور ۱۴۰۰ است. چرا که با وضعیت تورم بالای سال‌های اخیر، دولت سال به سال مجبور خواهد شد که یارانه پنهان بیشتری برای حفظ قدرت خرید سبد ثابت کالابرگ‌ها اختصاص دهد و از همین رو برخی کارشناسان تخمین زده اند که اجرای این قانون احتمالاً چند سالی بیشتر دوام نخواهد داشت.

قدرت خرید یارانه نقدی آب رفت، هدف حمایت غذایی روی زمین ماند

گزارش‌ها نشان می‌دهند که به رغم مزیت نسبی کالابرگ الکترونیک در رساندن یارانه کالاهای اساسی به خانوارها، استقبال از این طرح، تاکنون چندان زیاد نبوده است. هر چند شاید به مرور زمان، تورم موجب آشکار شدن مزیت قیمتی این طرح و افزایش قدرت خرید خانوار برای خرید کالاهای اساسی (در مقابل شکل نقدی این یارانه‌ها) شود.

با این حال، آمارها از یک سو از کاهش قدرت خرید یارانه به صورت نقد حکایت دارند. به طور کلی طبق آمارهای مرکز آمار، شاخص قیمت‌ها در قبل از اجرای حذف ارز ۴۲۰۰ یعنی فروردین سال گذشته تا فروردین امسال بیش از یک و نیم برابر شده و به همین نسبت قدرت خرید یارانه نقدی آب رفته است.

به عبارتی قدرت خرید یارانه نقدی ۳۰۰ هزار تومانی در اردیبهشت سال قبل اکنون به ۲۰۰ هزار تومان رسیده است. از سوی دیگر نگرانی‌های جدی درباره مصرف کالاهای اساسی در سال‌های اخیر وجود داشته که با روند اخیر تورم بیشتر هم شده است.

ضرورت تغییر یارانه‌ها و خبر تازه وزیر اقتصاد

مواردی که در بالا گفته شد، ضرورت بهبود وضعیت یارانه‌های ضروری را آشکار می‌کند.

چیزی که اتفاقاً دیروز خاندوزی وزیر اقتصاد به آن اشاره کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، وی در نشست خبری با خبرنگاران با اشاره به وضعیت تورم گفت: «۵ سال است درگیر تورم هستیم اما دولت در حوزه کنترل عوامل ساختاری و اجرایی تورم جدیت دارد، وی افزود: این که فشار وضعیت تورمی بر دوش اقشار مختلف جامعه است را دولت احساس می‌کند.

هر هفته رئیس جمهور گزارش‌های جزئی درباره قیمت‌ها از دستگاه‌های مختلف می‌گیرد. تذکرات و بازخواست از مسئولان نیز انجام می‌شود.

وی گفت: غیر از سیاست‌های دستمزدی دولت ابزارهای دیگری برای حمایت از اقشار مختلف دارد؛ به عنوان نمونه وزارت کار در حال تدارک اصلاحیه‌ای روی بسته یارانه‌هاست که به محض نهایی شدن توسط وزیر کار یا بنده اعلام خواهد شد.»

گمانه‌هایی درباره چگونگی تغییر یارانه‌ها

با این همه، این سوال پیش می‌آید که احتمالاً دولت چه طرح و برنامه ای برای تغییر یارانه‌ها در نظر دارد. با توجه به موارد اشاره شده در بالا شاید بتوان ۳ گمانه را در این زمینه مطرح کرد:

*  افزایش یارانه‌ها با کاستن سهم دهک‌های بالاتر: دولت طبق گزارش‌ها هم اینک به حدود ۹ دهک یارانه می‌دهد و از سوی دیگر تکلیف حذف یارانه بگیران غیر نیازمند چند سالی می‌شود که در بودجه تکرار شده، اما  این مهم به اجرا در نیامده است. از آن جایی که فشارهای تورمی در سال‌های اخیر شاید حتی دهک‌های ۶ تا ۸ را هم درگیر کرده، به نظر نمی رسد بتوان امکان تحول چندان زیادی را در این حوزه داشت.

*  کالابرگ کنونی تقویت شود: مزیت کالابرگ نسبت به یارانه نقدی به خصوص در حمایت غذایی از اقشار نیازمند در بالا  اشاره شد. با این حال، نقطه ضعف آن چه هم اینک در حال اجراست، این است که در صورت تخصیص منابع بیشتر، امکان سرخوردن اعتبارات یارانه ای به سوی نقدی شدن و تبعات تورمی نگران کننده، وجود دارد. مگر این که دولت به نوعی با اقدامات تشویقی و ترغیبی، اثربخشی وجه کالابرگی یارانه‌های موجود را افزایش دهد.

*  وجه دیگر قابل تصور نیز، با توجه به مزیت‌های کالابرگ نسبت به یارانه نقدی، اختصاص یک کالابرگ ویژه با منابع بودجه‌ای جدید علاوه بر یارانه فعلی برای اقشار هدف است تا صرفاً قابلیت خرید بسته‌های کالاهای اساسی را داشته باشد.