تجارت انرژی ایران نیازمند باز معماری و بازارسازی‌های جدید، اگر چه در حوزه تجارت انرژی ایران در چند سال اخیر تلاش شده تا با دو هدف مقابله با تحریم ها و افزایش سهم کشور از بازرهای جهانی تدابیر ویژه‌ای مدنظر قرار گیرد، اما از نظر کارشناسان این حوزه از تجارت همچنان نیازمند باز معماری نوین بوده، آنچه که ضرورت بازارسازی‌ های جدید را نیز گوشزد می‌کند.

به گزارش ندای البرز به نقل از وقایع‌نیوز : الهام صادقی| وجود منابع عظیم انرژی از جمله گاز و نفت همچنین فرآورده‌های مربوط به آن در هر کشوری امکان وسیعی برای قدم گذاشتن در بازارهای بزرگ جهانی است، بازارهایی پر مشتری که می‌تواند درآمد بالایی نیز برای کشورهای دارنده چنین منابع طبیعی به همراه داشته باشد.

با این وجود اما در بسیاری از موارد شاهد هستیم، مناسبات سیاسی و مباحث بین‌الملل نیز به نحو موثری این بازارها را تحت الشعاع قرار می‌دهد، ضمن اینکه برخوردای از این منابع نیز  تاثیرگذاری زیادی بر اقتصاد سیاسی کشورها دارد.

به عنوان مثال با نگاهی بر آنچه که در دوران تحریم بر کشورمان گذشته است، شاهد هستیم اگر چه در زمینه تامین بودجه دولت و مقوله سیاست خارجی، صادرات نفت خام همواره نقش موثری داشته است، اما تشدید تحریم ‌ها در دهه ۹۰ این مبحث را با چالش های فراوانی  مواجه کرد.

رشد قابل توجه در حجم صادرات

این در حالی بوده که ایران به عنوان دارنده چهارمین ذخایر بزرگ اثبات شده نفت خام در جهان و بزرگترین ذخایر اثبات شده گاز طبیعی بخش نفت و گازش همانطور که اشاره شد سهم قابل توجهی در حوزه اقتصاد داشته و براین اساس بخش بزرگی از درآمدهای صادراتی و درآمدهای دولت را نیز  به خود اختصاص می‌دهد.

با این وجود خوشبختانه به نظر می‌رسد با کاهش اثرگذاری تحریم ها بر بازار تجارت انرژی کشورمان توانسته از این بحران بزرگ تا حد زیادی گذر کند، مصداق این امر را در سخنان کارشناسان این حوزه می‌توان یافت، مبنی بر اینکه اکنون شاهد رشد ۶ برابری حجمی صادرات و رشد دو برابری قیمت نفت خام در هر بشکه هستیم، آنچه که البته از نظر مهدی هاشم زاده، کارشناس انرژی موجب شده تا درآمد یک ماهه نفتی ایران در مردادماه سال جاری برابر با درآمد نفتی کشور در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۹ باشد.

کاهش ذخایر استراتژیک و تولید توسط برخی کشورها

البته نکته مهم این است که به اعتقاد برخی از صاحبنظران . کارشناسان علم اقتصاد از جمله هاشم زاده این امر ارتباطی با مقوله کاهش میزان تحریم ‌ها ندارد، بلکه ماجرا این قرار است که ذخایر استراتژیک آمریکا به کمترین مقدارش در بازه زمانی چهار دهه اخیر رسیده است، علاوه بر این شاهد هستیم که دو کشور دیگر به عبارتی عربستان و روسیه مقدار تولیدات خود را در این زمینه کمتر کرده اند.

ضرورت تمرکز بر بومی‌سازی تجهیزات در ایران

در این خصوص اما گروهی از کارشناسان براین باور هستند که کشورمان نیازمند طراحی تجارت انرژی ایران به عنوان رویکرد نوین و تحریک‌ کننده رشد پایدار اقتصادی خود است. موضوعی که البته در راستای آن اقداماتی صورت گرفته است.

بنابراین از جمله استراتژی‌ های کلیدی در این راستا تمرکز بر بومی‌سازی تجهیزات همچنین فرآیندهای گلوگاه به شمار می‌رود تا بتوان سهم بازار را در پالایشگاه‌ های نیمه فعال موجود افزایش داد و براین اساس نیز طبق اظهارات زهرا فلاحی کارشناس انرژی و پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری انرژی، ایران توانسته است سهم قابل توجهی هم در رشد اخیر در بخش نفت و گاز داشته باشد.

گزینه‌ای به نام جانمایی در نظم جدید اقتصاد بین‌الملل

اگرچه به نظر می‌رسد روند پیش رو در حوزه تجارت انرژی در زمینه نفت و گاز در کشورمان شرایط قابل توجهی را در پیش گرفته است، ولی نکته مهمی نیز در این رابطه وجود دارد که نباید از آن غفلت کرد، این است که در چند سال اخیر اقتصاد بین‌الملل با تغییرات زیادی مواجه بوده است که شاید یکی از مهمترین آنها ظهور چین در قالب یک ابرقدرت اقتصادی جدید باشد.

مقوله‌ای که حتی به نوعی جایگاه و نقش سنتی کشورمان را به عنوان یک تامین کننده نفت در اقتصاد بین‌الملل تحت الشعاع خود قرار داده است و این امر بیش از پیش ضرورت در نظر گرفتن طرح کلان سیاسی با توجه به شاخصه‌های مهم تحولات در حوزه بین‌الملل به خاص ماجرای تولید و تجارت انرژی را گوشزد می‌کند که می‌تواند در نظم جدید اقتصاد بین‌الملل برای خود جانمایی ویژه‌ای داشته باشد.

هدفگذاری‌هایی که محقق نشد

تدبیر دیگری که در این زمینه می‌تواند موثر واقع شود بازسازی پالایشگاه‌‌های نیمه فعال در کشورهای همسایه است که مدتی است دولت بر آن تمرکز کرده و باید این روند همچنان در دستور کار باشد تا ایران بتواند فروش نفت خام و میعانات گازی خود را به این کشورها افزایش دهد.

این موارد می‌تواند در کنار هدفگذاری‌هایی که گاها به دلایل مختلف ممکن است تحقق شان به طور کامل میسر نباشد نقش آفرینی کنند، چرا که به طور نمونه در سال ۱۳۹۹ ایران توانسته است حدود ۳۰۰ هزار بشکه نفت به فروش برساند، عدد و رقمی که این روزها به محدوده یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه رسیده است، با این وجود اگرچه به مروری بر بودجه شرکت ملی نفت ایران به این موضوع می‌رسیم که برنامه‌ریزی برای تولید حدود سه میلیون بشکه نفت در روز انجام شده بود اما به احتمال زیاد موارد مانند بروز محدودیت در صادرات به دلیل تحریم‌ها یا مباحث مالی موجب شده تا این هدفگذاری آنگونه که باید و شاید محقق نشود و همانطور که عنوان شد عددی مذکور کمتر از دو میلیون بشکه در روز باشد.بنابراین توجه به بحث تجارت انرژی در قالب رویکردی نوین اهمیت به سزایی دارد.

فاز ۱۱ میدان گازی مشترک پارس جنوبی یک خبر خوب

به هر حال اکنون خبر خوب این است که  در بخش توسعه تجارت انرژی روند رو به جلویی را شاهد هستیم، به ویژه اینکه به تازگی فاز ۱۱ میدان گازی مشترک پارس جنوبی پس از دو دهه فراز و نشیب افتتاح شده است و این امر نویدبخش یک جهش قابل توجه در درآمدهای ارزی در حوزه نفت و گاز برای کشور است.

میدان گازی مشترکی که در آب‌های سرزمینی ایران و قطر خلیج فارس قرار دارد و باید از آن به عنوان بزرگ ‌ترین میدان گازی جهان یاد کرد.

میدان گازی که برآوردها نشان می‌دهد نیمی از ذخایر گاز تولید ایران و البته هفت درصد از ذخایر گاز دنیا را در خود دارد.

البته در این رابطه این موضوع نیز عنوان می‌شود که دو سوم میدان پارس جنوبی در جغرافیای قطر قرار داشته و تنها  یک ‌سوم این میدان به کشور ما تعلق دارد.

با این وجود ولی باید به یاد داشت که اگرچه ایران از نظر مساحت، مقدار کمتری از میدان پارس جنوبی را در اختیار دارد، ولی در زمینه تولید لحظه‌ای موفق شده تا از کشور همسایه و شریک در این زمینه پیشی بگیرد.

چرا که قطر بهره ‌برداری از میدان اشاره شده را بسیار پیش از ایران آغاز کرده و از این جهت در تولید انباشته و کل از کشور ما جلوتر است.

همچنین باید بیان کرد در سال ۱۴۰۱ رکورد تولید گاز از این میدان  با تولید شدن روزانه ۷۰۵ میلیون متر مکعب، زده شد و اکنون با توجه به طرح ‌های توسعه‌ در فاز ۱۱ و خط ۱۶ این عدد افزایش خواهد یافت.

ایجاد مسیر تحریم ‌ناپذیری یک الزام جدی

در کنار این آمار و ارقام اما همانطور که پیش تر اشاره شد همچنان یک نکته مهم باید مدنظر باشد، اینکه  معماری تجارت انرژی کشور باید به نحوی صورت گیرد که در صورت رفع تحریم‌ها بتوان از طراحی‌های جدید برای  بازنگری آن بهره برد؛ تا هم درمقابل دشمنی‌های معاندان و تحریم‌ها کمترین آسیب را ببیند و هم از این قابلیت بهره ببرد که با توجه به مزیت‌هایی که ایران در این زمینه دارد، بتواند جانمایی خود در اقتصاد بین‌الملل را به روز کرده و وسعت دهد. ضمن اینکه بتواند مسیر تحریم ‌ناپذیری را برای کشور  در دنیا در نظر گیرد.

آنچه که یکی از الزاماتش  بازارسازی‌های جدید دولت خواهد بود، چرا که بازارسازی و تجارت انرژی از اقدامات مهم راهبردی برای رشد اقتصاد انرژی به شمار می‌روند.